Dân chủ là bản chất của chế độ ta, dân chủ vừa là mục tiêu vừa là động lực nhằm phát huy sức mạnh của toàn dân để thực hiện tốt mọi nhiệm vụ mà yêu cầu cách mạng đặt ra. Nhân dân ta rất thiết tha với dân chủ, mong muốn dân chủ, bởi có dân chủ thì mỗi người dân mới thấy mình được làm chủ, được tôn trọng, từ đó họ xác định được trách nhiệm nghĩa vụ công dân trước cộng đồng xã hội.

Xây dựng nông thôn mới (XDNTM) là một chương trình Quốc gia to lớn lâu dài, nhằm đem lại sự phát triển toàn diện ở khu vực nông thôn. XDNTM không phải là dự án mà nó là một chương trình nhằm phát huy tính sáng tạo, tự chủ, nội lực của nhân dân có sự hỗ trợ định hướng của nhà nước. Bởi vậy, sự nghiệp XDNTM có thành công hay không chính là yếu tố phát huy dân chủ trong mọi tầng lớp nhân dân.

Quá trình XDNTM phải đề cao dân chủ trong nhân dân, đặc biệt là những nội dung công khai để dân biết; những nội dung nhân dân bàn và quyết định trực tiếp; những nội dung nhân dân biểu quyết để cấp có thẩm quyền quyết định.

Ở nội dung bài viết này, trước hết, xin được lược trích một số nội dung về dân chủ được quy định trong pháp lệnh thực hiện dân chủ ở xã phường thị trấn.

1. Những nội dung công khai để dân biết.

+ Kế hoạch phát triển kinh tế xã hội, phương án chuyển dịch cơ cấu kinh tế và dự toán, quyết toán ngân sách hàng năm của cấp xã.

+ Các dự án, công trình đầu tư, phương án đền bù, hỗ trợ, giải phóng mặt bằng, tái định cư liên quan đến dự án, công trình trên địa bàn cấp xã; quy hoạch kế hoạch sử dụng đất, chi tiết và phương án điều chỉnh, quy hoạch khu dân cư trên địa bàn cấp xã.

+ Việc quản lý và sử dụng các loại quỹ, khoản đầu tư, tài trợ theo chương trình dự án đối với cấp xã; các khoản huy động nhân dân đóng góp.

+ Chủ trương, kế hoạch vay vốn cho nhân dân để phát triển sản xuất xóa đói giảm nghèo; phương thức và kết quả bình xét hộ nghèo được vay vốn để phát triển sản xuất, trợ cấp xã hội, xây dựng nhà tình thương, cấp thẻ bảo hiểm y tế.

+ Đối tượng, mức thu các loại phí, lệ phí và nghĩa vụ tài chính khác do chính quyền xã trực tiếp thu.

+ Kết quả thanh tra, kiểm tra, giải quyết các vụ việc tiêu cực tham nhũng của cán bộ, công chức cấp xã, của cán bộ thôn; kết quả lấy phiếu tín nhiệm chủ tịch, phó chủ tịch Hội đồng nhân dân, chủ tịch phó chủ tịch Ủy ban nhân dân cấp xã...

2. Những nội dung nhân dân bàn và quyết định trực tiếp.

Chủ trương và mức đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình phúc lợi công cộng trong phạm vi cấp xã, thôn…do nhân dân đóng góp toàn bộ hoặc một phần kinh phí và các công việc khác trong nội bộ cộng đồng dân cư phù hợp với quy định của pháp luật.

3. Những nội dung dân bàn biểu quyết để cấp có thẩm quyền quyết định:

Hương ước, quy ước của thôn. Bầu, miễn nhiệm, bãi nhiệm Trưởng thôn; Bầu miễn nhiệm, bãi nhiệm thành viên Ban thanh tra nhân dân, Ban giám sát đầu tư cộng đồng.

Pháp lệnh dân chủ ở cơ sở còn quy định có 2 hình thức để nhân dân bàn và quyết định trực tiếp hoặc biểu quyết đó là: Thứ nhất, tổ chức họp cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình theo địa bàn từng thôn. Thứ hai, phát phiếu lấy ý kiến tới các cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình.

Có 3 hình thức công khai các nội dung dân chủ ở cơ sở: một là, niêm yết công khai tại trụ sở HĐND, UBND cấp xã.Hai là, Công khai trên hệ thống truyền thanh của xã. Ba là, Công khai qua Trưởng thôn để thông báo tới nhân dân.

Đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức đoàn thể ở cấp xã phải có trách nhiệm tổ chức thực hiện dân chủ ở cơ sở, đảm bảo dân chủ phải được thực thi nghiêm túc, thực chất. Phải tạo được bầu không khí đoàn kết dân chủ trong mọi tầng lớp nhân dân.

XDNTM ở xã ta cũng không nằm ngoài tiến trình chung của cả nước, muốn thực hiện thắng lợi phải phát huy cao độ tinh thần công khai dân chủ trong nhân dân. Chương trình XDNTM gồm rất nhiều nội dung, ở đây tôi xin phép nêu vấn đề phát huy dân chủ trong việc lập quy hoạch XDNTM.

Chúng ta biết rằng quy hoạch là khâu đầu tiên, có tính nền tảng, bởi từ quy hoạch để triển khai những nội dung tiêu chí khác. Có thể ví quy hoạch như bản vẽ thiết kế khi xây một ngôi nhà, thiết kế chuẩn thì ngôi nhà được xây dựng một cách vững chắc, đẹp như mong muốn. Đối với quy hoạch NTM cũng tương tự như vậy, có khác một chút đó là quy hoạch phải trong cơ chế mở, theo tầm nhìn phát triển. Quy hoạch làm sao để không phá vỡ cảnh quan của làng, kế thừa và phát triển quy hoạch của cha ông nhưng cũng không để lạc hậu mà theo xu hướng phát triển chung của tình hình kinh tế xã hội trong thời gian tiếp theo.

Bản đề án quy hoạch XDNTM nhất thiết phải được lấy ý kiến nhân dân, tranh thủ ý kiến nhân dân để “ Dân hiểu, dân theo, dân ủng hộ và dân làm”. Ví như: Trong quy hoạch đường giao thông; đường làng rộng bao nhiêu? đường xóm rộng bao nhiêu? Vì sao phải thiết kế như vậy? Vốn cần có? trên hỗ trợ, nhân dân đóng góp là bao nhiêu? vấn đề hiến đất, giải tỏa các công trình, hướng giải quyết tháo gỡ...Nếu được tuyên truyền giải thích rộng rãi, người dân sẻ thấy được lợi ích thiết thực tạo được sự đồng tình nhất trí cao. Và khi phát động hiến đất,góp vốn, tháo dỡ giải tỏa sẽ không gặp khó khăn cản trở.

Một vấn đề không kém phần quan trọng để phát huy dân chủ trong vấn đề này đó là giao cho Ban giám sát đầu tư cộng đồng(do nhân dân bầu ra, chính quyền ra quyết định công nhận) đảm trách tự chủ đề xuất phương án.

Về hình thức tuyên truyền vận động nhân dân nên chọn hình thức: Tổ chức họp cử tri hoặc cử tri đại diện hộ gia đình theo địa bàn từng thôn. Hình thức này hiệu quả cao bởi dân được thảo luận bàn bạc trực tiếp tìm ra phương án tối ưu, những khó khăn vướng mắc có thể giải quyết tại chỗ.

Để chỉ đạo tốt công tác phát huy dân chủ, Đảng ủy phải có nghị quyết chuyên đề về công tác dân vận. Xác định trách nhiệm của từng cấp ủy đảng, các đồng chí trong thường vụ đảng ủy đến từng đảng viên, phân công rõ ràng chịu trách nhiệm từng nội dung lĩnh vực cụ thể để tránh đùn đẩy né tránh, tăng cường công tác kiểm tra việc chấp hành nghị quyết.

Ủy ban nhân dân phải có kế hoạch chi tiết có lộ trình bước đi cụ thể, Ban công tác MTTQ, Trưởng thôn đóng vai trò nòng cốt tổ chức vận động nhân dân trên địa bàn thôn mình mục tiêu phải đạt là mỗi người dân phải thấy được LỢI ÍCH và NGHĨA VỤ.

Dân chủ và phát huy dân chủ là chìa khóa để xây dựng thành công nông thôn mới. Nhân dân xã ta có truyền thống cách mạng, đoàn kết gắn bó, sẵn sàng hy sinh vì lợi ích chung, trong chiến tranh cũng như trong hòa bình xây dựng. Khơi dậy và phát huy truyền thống đó là trách nhiệm của Đảng, chính quyền, MTTQ và các ban ngành đoàn thể ở xã. Con em xa quê là lực lượng hậu thuẫn và sẽ là những cán bộ dân vận luôn hướng về quê nhà cùng lãnh đạo xã thực hiện thắng lợi công cuộc xây dựng nông thôn mới làm cho quê ta khởi sắc đi lên.