Ca dao, Tục ngữ, Thành ngữ, Ngạn ngữ làng Cao Lao Hạ

22:54 - 11/01/2020

Bài viết về ca dao, tục ngữ, ngạn ngữ của người làng Cao Lao Hạ xưa trong cuốn “Địa chí làng Cao Lao Hạ” của tác giả Lê Văn Sơn

Ca dao, Tục ngữ, Thành ngữ, Ngạn ngữ làng Cao Lao Hạ

Trong đời sống hàng ngày, nhân dân làng Cao Lao Hạ thường vận dụng ca dao, tục ngữ để mô tả và phản ảnh các hiện tượng thiên nhiên cũng như hiện tượng xã hội, hoặc đúc kết kinh nghiệm về thời tiết, về nông nghiệp, về buôn bán, về con người, sản vật, v.v…

Ca dao làng Cao Lao Hạ:

- Cao Lao, Hạ Trạch làng mình,

Bốn bề phong cảnh hữu tình nước non,

- Xưa kia đưòng phố đất liền,

Quân chiêm đào hói cho thuyền vào ra

- Làng ta phong cảnh hữu tình,

Núi dài sông rộng, mái đình cây đa.

- Trước mặt đồng ruộng bao la,

Cơm côi cá đưới thật là ấm no.

- Đi mô cũng nhớ Cao Lao,

Ngó về quê mẹ biết bao nhiêu tình.

- Bắp non mà náng lả lò (náng là nướng, lả là lửa)

Đố ai ve được anh đồ Cao Lao.

- Con gái họ Lưu như bông hoa lý,

Trai trong làng đẹp ý chạy theo.

- Sông Gianh bên lở bên bồi,

Bên tình bên hiếu em ngồi bên mô.

Có những câu tục ngữ, thành ngữ nhiều vùng lan đến Cao Lao:

Cày ải hơn vãi phân.

Công làm là công bỏ, công làm cỏ là công ăn.

Gần ruộng ba hơn xa ruộng nhất.

Một sào ló, không bằng một xó vườn.

Ruộng có dường nương có nạp.

Làm ruộng theo làng bán hàng theo chợ

Xem thời tiết vốn là yêu cầu chung của con người, nhất là đối với người nông dân lại vô cùng thiết yếu, không những  theo thời vụ từng mùa mà còn theo dõi từng ngày, từng giờ. Do đó việc quan sát hiện tượng mưa gió của người dân cũng rất tinh tế:

Ông tha mà bà chẳng tha, mồng 5 tháng 9 mồng 3 tháng 10

Mồng 9 tháng 9 có mưa, cha con soạn sửa cày bừa mần ăn.

Mồng 9 tháng 9 không mưa, cha con soạn sửa vác cưa lên rừng.

Tháng 7 nác nhảy ngọn con, (nác là nước)

Tháng giêng rét dài, tháng 2 rét lộc, tháng 3 rét cộôc rau mưng.

Rét tháng giêng, nằmn nghiêng mà chịu

Làm ruộng tháng 5 coi trăng rằm tháng tám.

Làm ruộng tháng 8 coi rạm tháng tư.

Trăng sáng được mùa rọng su, trăng lu được mùa rọng cạn.

Mống dài trời lụt, mống (giằng) cụt trời mưa.

Rạm đi trồi thị lụt, rạm đi trụt thì mưa.

Chuồn chuồn bay thấp thì mưa, bay cao thì năng, bay vừa thì nhâm.

Nam nắng hôm, nồm nắng mai

Lúa chiêm nép ở đầu bờ, nghe ba tiếng sấm phất cờ mà lên

Mù được cá, giá được tôm

Tháng 8 nhìn ra, tháng 3 nhìn vào

Con theo mạ, cá theo nước

Có cá có nước, có mạ có đam (cua đồng)

Vì cây dây mới leo, có cột có kèo mới có đòn tay.

Cóc chết để da, người ta chết để tiếng.

Được mùa chớ phụ môn khoai, đến khi thất bát lấy ai bạn cùng

Miệng ăn núi lở

Ăn có mời mần có mạn

Phía rào có lỗ tai

Muối mè rang với ruốc khô, có chết xuốgn mồ cũng dậy mà ăn

Ăn ít no lâu, ăn nhiều mau đói

Đất cá hơn rẻ thịt

Khôn nhà dại chợ

Tham vàng bỏ ngãi

Hồng nhan bạc phận

Sông có khúc, người có lúc

Cách gieo vần của tục ngữ thường lấy từ vần lưng gắn liền với vế trên và vế dưới, đủ cả nhịp điệu gọn gàng dễ nhớ:

Giêng hai khoai bù

Cá bồng kho tiêu cá thiều kho ớt

Đầu cá má heo

Ăn ham chắc, mặc ham bền

Chặt to kho mặn

Mắm lép kẹp rau mưng, ông ăn to méng (miếng) mụ trừng mắt lên.

Khế rành ruốc lạt đánh bạt thịt heo

Mắm không ngon đông con cũng hết

Ngon cá khá cơm

Đong đầy hơn nậy đọi

Vảy cá hơn rá rau.

Ăn chín nhịn ăn xeng (xanh)

Cơm với cá như mạ với con

Người ăn thì còn con ăn thì hết

Muốn ăn cá phải thả câu

Ăn nóng phỏng mồm

Ăn đi trước lội nước đi sau

Không thầy đố mày làm nên

Đánh chó ngó chủ nhà

Mía sâu có đốt, nhà dột có nơi

Của biếu là của lo, của cho là của nợ

Đũa một chiếc vếc không lên

Nắng được dưa, mưa được ló

Mặt sao ngao vậy

Dốt nát cậy thầy bôống bây cậy thợ

Một người lo bằng một kho kẻ mần

Có bụng chi nghi bụng nấy

Bù tháng 9, bín tháng 10

Kiếp mần thân chịu.

Cơm sôi lửa đỏ, ló (lúa) chín trời mưa

Kẻ Hạ đi nhọc, Kẻ Hạ nghỉ

Thổ Ngoạ ăn no, Thổ Ngoạ nằm

Ăn Cao Lao, lội rào Văn Phú.

 

Tác giả : Lê Văn Sơn

Bình luận

Bài viết liên quan

Ao - Phôốc làng Cao Lao Hạ
Đôi câu đối có sự trùng lặp kỳ diệu
Địa chí làng Cao Lao Hạ - đôi điều góp ý bổ sung
Thơ ca, hò hát dân gian
Hò ru con

Video clip