Cao-Lao Hương Sử Lược Thuật Diễn Ca

13:37 - 20/10/2010

Cao Lao hương sử là một tác phẩm thơ lục bát, với 423 câu, viết dưới dạng sử ký vẽ ra một bức tranh toàn cảnh về núi non, sông ngòi, dân cư, nhân tài văn quan, nhân tài võ quan, kinh tế, chính trị, phong tục, xã hội, lễ giáo, văn hóa, khuyến học, giáo dục, khuyến hiếu của vùng quê Cao Lao Hạ.

 

Giang sơn gấm vóc trải bày

Thanh, cao, tín, mỹ ngày ngày mới thêm.

Cao Lao: Tiền thế đặt tên

Cao: trông vời vợi. Lao: bền không xiêu.

Tổ tiên ước vọng từ lâu

Ðời đời con cháu lo âu tạ lòng.

Xây nên mỹ tục thuần phong

Tinh thần truyền thống gắng công thực hành.

Thống kê toàn cuộc đào thành

Nhơn công vẫn có, thiên sanh cũng nhiều.

 

Núi non

 

Hoành-Sơn núi cả cũng triều

Có ba sa phụ đáp chiều thiên nhiên.

Trước làng một dãy Kỳ-Phong

Tượng hình đẹp đẽ như trông cây cờ.

Lào-Cù, Ðá-Bạc rừng sâu

Lệ-Lê, Thày-Bói lửng lơ núi Chùa.

Cây tươi rực rỡ bốn mùa

Trông lên đỉnh núi mây đưa trùng trùng.

Ði vào một đoạn u thâm

Non cao bao phủ âm thầm gần xa.

Rừng xanh bát ngát bao la

Tiếng đàn suối chảy, tiếng ca chim đùa.

Thông kêu tiếng địch du da

Vi vu gió thổi tà tà bóng im.

Lẫy lừng những chốn thâm nghiêm

Dâng lên hòa tấu tiếng kêu trăm loài.

Chim công múa ánh mặt trời

Bảy màu quay động sáng ngời hào quang.

Nai vàng lẫn lộn lá vàng

Bướm hồng giỡn lá trong làn gió thu.

Cành suôn vượn khỉ đánh đu

Biết bao cảnh đẹp trong khu rừng làng.

Hè về lâm khách tầm phương

Hồn thơ, thi sĩ nhặt khoan ngâm hoài.

Thu về lá chứa nước trôi

Lắng nghe như tiếng chuông chùa dư âm.

Miền này cũng lắm hoa thơm

Phong-lan phảng phất đưa tầm hương xa.

Thăm rừng vừa bước chân ra

Ếch kêu truyền lệnh, sơn hà chào vui.

Ðường về trong cảnh xinh tươi

Thấy đoàn thanh nữ mang tơi bắt còng.

Ðến nhà bên ngưỡng cửa hông

Gặp ông tuổi tác thông dung nói chào.

"Rừng làng phong cảnh dễ yêu

Một lần đi đến lâu lâu nhớ hoài ".

 

Sông ngòi

 

Thông qua thủy cục vãng lai

Linh-Giang bao phủ tràn lan ba bề.

Ở trong có một hà-khê

Tiếp sông dâng nước phủ phê đến thành.

Cây sanh, vực thẳm trời dành

Hồ sâu nước lớn suối xanh chảy về.

Giữa làng có một long-khê

Chín chiều uốn éo ra bề rồng oanh.

Ðầu rồng tiếp vực cây-sanh

Thân rồng chứa nước hạ thiên vẫn đầy.

Trâu bò tắm nép chốn này

Tiều phu, ngư phủ đến đây hát hò.

"Rồi đây Sào-phủ, Hứa-do

Ngoài tài danh lợi, rửa vò tai trâu ".

Ðuôi rồng ngọn nước phau phau

Hiệp cùng các suối chảy thâu ruộng vườn.

 

Dân cư

 

Thông qua lãnh vực dân cư

Làng tuy to lớn, ở như cái vườn.

Hướng nhà đều trở phương nam.

Hình làng như một chiếc thuyền long-châu.

Làng trên như một cái đầu

Thân làng như một chiếc cầu Ngưu-Lang.

Ðuôi làng phới phở phụng hoàng

Chia lân xinh đẹp hàng hàng song song.

Hai lân chung một lối đường

Có mương nước chảy, có đường đắp cao.

Ðắp đường bạn, xây cống tàu

Hai mươi lân ở chung giao thành làng.

Trước làng lập chợ vẻ vang

Sau làng tịch mịch nghiêm trang lập đình.

Mặt tiền thờ Họ phân minh

Họ nào họ nấy linh đình mỹ quang.

Gần đình một lối khang trang

Có nền Xã-tắc, có đền Thánh-văn.

Ði lên một đoạn bằng bằng

Nơi đây đủ miếu thờ Thần tiền nhân.

Có tên "Miếu Nậy" tiền hiền

Có dinh Cao-các vị Thần linh thiêng.

Có chùa thờ Phật trang nghiêm

Có đền Thánh-Võ cũng miền gần đây.

Ðầu làng về ngả hướng Tây

Có tên thành cổ đủ đầy xét xem :

Di truyền họ Chế vua Chiêm

Chế-Mân nạp thái thế tiền cheo hôn.

Tào voi, tào ngựa tiền đồn

Tuy không hình thể tiếng đồn không sai.

 

Nhân tài Văn quan.

 

Thông qua lãnh vực nhơn tài

Vào triều Minh Mạng có hai vị hiền.

Lê-Công Thủ hiến Khánh-Hòa.

Quan-danh Cai-bộ khoa là Hiếu-Liêm.

Lưu-Công cai án nhiều miền

Trước là công cử, sau kiêm Mậu-tài.

Hai ông danh nổi một thời

Vì dân vì nước đức tài đều hay.

Về sau Lân quốc bất hài

Tham-tri Lưu-Lượng vãng lai sứ Tàu.

Lựa lời ăn nói trước sau

Khéo đem tấc lưỡi dồi trao lân tình.

Làm cho đất nước thanh bình

Khỏi sinh giặc giã dân mình ấm no.

Lưu-Bình một bậc danh nho

Thi đình Tấn-sĩ sắc cho bảng nhì.

Vì bài chia tỉnh vua nghi

Sau ra Tri-phủ Bắc-Kỳ dạy dân.

Làm quan hết bực thanh cần

Huân đào tiếc nghĩa, không thân nước ngoài.

Ðặng-Công văn học hơn đời

Xuất thân Phó-bảng đồng thời Lưu-Công.

Hoạn trình có chốn không thông

Ở nhà dạy học thành công không vừa.

Lê-Mô Án-sát Phủ-Thừa

Pháp-binh hòa ước đánh lừa dân ta.

Ðình-Phùng truyền hịch đưa ra

Tức thì treo ấn, tham gia lên đường.

Về làng hoạt động muôn phương

Bình-Tây sát tặc cờ trương khắp vùng.

Lưu-Xưng nhất cử khoa trung

Tài cao, đức trọng hãi hùng tiếng to.

Ðã từng hưởng ứng Lê-Mô

Sau làm Phủ-Doãn mưu đồ giúp dân.

Công minh xét xử đằng thằng

Giam bồi, giữ cụ, quân phân công điền.

Lui về sử quán tập biên

Tu pho Hội-Ðiển địa dư tỏ tường.

Trước sau gần thuở Ông Xưng

Mười ông Huyện, Phủ xuất thân văn tài.

Vì chưng Pháp-thuộc bất hài

Làm quan chỉ đủ công cày mà thôi.

Về làng dạy dỗ ứng thời

Tìm đường học hỏi theo mời Ðông-Kinh.

Khuyên dân cấp tiến văn minh

Gió Âu, mưa Á muôn hình học theo.

Giữ gìn đạo đức cao tiêu

Tinh thần chọn lấy, gian kiêu chớ làm.

Có nhà tân học tiền phong

Giữ chức thày giáo thong dong một hồi.

Vì dân thiểu số van mời

Ra làm Quản-Ðạo đến nơi hưu kỳ.

Ðời đời tuấn kiệt bộn bề

Tài cao học giỏi không hề ô danh.

Tú tài, công, học, khoa sanh

Giáo sư đầu xứ, thanh danh quán vùng.

Ngoài ra làm ruộng, đi buôn

Người nào người nấy trong phường thanh cao.

Dân làng đẹp đẽ biết bao

Nói ra không xiết miệng trao khi nhàn.

 

Nhân tài Võ quan

 

Thông qua danh nghiệp võ quan

Có ông Ðề-Ðốc Lê-Quang Nguyễn trào.

Ðương khi giặc Pháp ào ào

Chỉnh tề binh ngũ tiến vào kinh đô.

Chẳng nề đường sá bao xa

Võ khoa quyền cữu cũng ra ứng tùng.

Lãnh Hòa, Lãnh Niệm hai ông

Xuất thân võ cử tưng bừng nổi danh

Hàm-Nghi mật chiếu xuất thành

Tức thì vâng lệnh hy sinh chống thù.

Minh-Cầm, Quy-Ðạt chiến khu

Ðồng-Lê, Thanh-Lạng sách trù mộ binh.

Ðội Quân, Võ Giá, Ðội Suyền

Cũng tay chống giặc bạo quyền ngoại xâm.

Tuy là võ kém hơn văn

Thanh danh các vị cũng đăng nho đàn.

 

Kinh tế

 

Thông qua lãnh vực kinh doanh

Làng ta nông nghiệp trưởng thành từ lâu.

Ðãi thời, thiện khí, cày sâu

Chăm nom phân nước, không âu thất mùa.

Nuôi tằm, dệt vải, thi đua

Buôn bò, buôn nghé thường lùa qua Phiên.

Ðến ngày Pháp thuộc thêm phiền

Sưu cao thuế nặng, ăn làm cũng bê.

Vượt làng, vượt tuyến, đi về

Nước ngoài buôn bán đề huề như ai.

Qua Xiêm, Ấn-Ðộ, Mã-Lai

Qua Lào, Miến-Ðiện rài rài Trung-Hoa.

Ði gần rồi lại đi xa

Lê-Troàn Hộ-Bạc bước ra cầm đầu.

 

Chính trị

 

Thông qua chính trị làng mình

Kỷ cương đã có, phân minh lắm rồi.

Chọn toàn những bậc văn khôi

Thanh danh đức độ để ngồi chủ trương.

Còn trong lãnh vực lý hương

Cũng do dân cử một Phường xứng vai.

Búa quan, chánh lịnh theo đòi

Việc làm sắp đặt cho hài lòng dân.

Có ba mươi tích công phân

Chọn người chánh, phó thành phần khôn ngoan.

Toàn dân biên chế kê khai

"Ba mươi tích" đó không sai một người.

Việc làng sắp đặt làm trường

Khai mương, sửa chợ, sửa đường hàng năm.

Có người không giữ lương tâm

Sinh ra trộm cắp, âm thầm hại dân.

Ba ban chấp chánh trong làng

Ðem ra xét xử không thân chút nào.

Theo lời hương ước từ lâu

Dân làng làng xử, không giao chính quyền.

Bao nhiêu chính trị tương truyền

Ðều theo quy ước lập thành phân minh.

 

Phong tục

 

Làng ta phong tục hiền lương

Làng trên làng dưới tình thương một nhà.

Quan, hôn, tang, tế Ông Bà

Việc làng, việc họ việc nhà đồng lo.

Lễ Nghè phải cúng gà to

Bà con làng họ đem cho đủ làm.

Ðám tang, đám kỵ cỗ bàn

Trong làng con cháu đảm đang dọn bày.

Hôn nhân là việc phúc may

Cho đồ, cho bạc đủ đầy cưới xin.

Lợp nhà, sinh đẻ, cầu yên

Ốm đau, hoạn nạn cũng tin ở làng.

Ðám đình, yếm quỷ, trừ ma

Còn theo tục cũ thày làng liệu lo.

 

Xã hội

 

Thông qua văn hóa nhiều trò

Lập thành xã hội giúp vui cho làng.

Cướp cù lại với đu thang

Cô bà ăn mặc hàng hàng đứng đăng.

Ðu tiên, vật lộn, vật đàng

Dồi cù vô rọ hàng ngàn người chơi.

Kéo dây thắt bụng kéo dùi

Làng bày thể dục cũng vui quá chừng.

Thanh niên nam nữ tưng bừng

Ào ào ứng hội minh tân thi tài.

Mùng ba ăn Tết vừa rồi

Bước qua mồng bốn làng ngồi thi văn.

Ðồng hương sĩ tử đua chen

Trường phu đánh trống bảng đen biên đề.

Nghiêm trang bút đáp đề huề

Thi xong đem nạp ra về nghỉ ngơi.

Ðến chiều xem bảng nguyên khôi

Ai mà chiếm được ăn soi, ruộng làng.

Ðồng thời thanh nữ kéo hàng

Ðem tơ, đem sợi, nón hàng nón dinh.

Bày ra chất đống linh đình

Chờ nghe được lịnh đem trình nữ công.

Có ban thi hạch cộng đồng

Xem tường từng món minh công thưởng đều.

 

Lễ giáo

 

Thêm vào một việc cao siêu

Ngoài ơn cha mẹ, còn yêu công thầy.

Sống thời Tết nhất lể bày

Thác thì lập hội văn bài nhớ ơn.

Gọi là " Thân hữu đồng môn "

Anh em nhớ lại văn hồn Thầy cho.

 

Văn hóa

 

Chăn trâu, chăn nghé, chăn bò

Chiều về địch thổi ngân nga vang đồng.

Ðàn bà, trẻ nít, đàn ông

Tiếng ca vui vẻ khi trồng lúa khoai.

Ðêm về kéo sợi đưa thoi

Sắp vèng, lợp nón cũng coi ra bề.

Con trai con gái đề huề

Ghẹo nhau lời hát không hề dâm ô.

Ðám ma đám cưới có hò

Kể ra công đức, chúc trò mừng khen.

Ông già lụm cụm vót vèng

Cũng đưa tiếng hát, cũng chen giọng trầm.

Tuy là thanh đạm âm thầm

Ở trong khung cảnh cao thâm làng nhà.

 

Khuyến học

 

Vừa rồi đọc báo Quốc Gia

Nghe lời ba gả đi xa mới về :

" Chúng ta nhỏ bé kia tề

Muốn cho tồn tại gần kề thái dương.

Ðệ huynh thắt chặt tình hương

Chớ nên kình địch tiêu xương máu hoài ".

Lời Ông kêu gọi loài người

Góp công khám phá kịp thời không gian.

Ta đây con cháu một làng

Ở trong vũ trụ cũng mang tên người.

Dại gì không hưởng ứng lời

Ðua nhau theo học kịp thời ngày mai.

Lấy trong ý tứ mà soi

Làng ta ăn học có mòi có câu.

Tổ tiên phúc ấm còn lâu

Thủ đô lên học có đâu thua người.

Tú tài mỗi khóa chín người

Cử nhân chứng chỉ vài mươi có rồi.

Ðệ thất tiến tới không thôi

Dược khoa, Bác sĩ hải ngoài kỹ sư.

Luận trình tiến sĩ có chư

Toán khoa, lý hóa cũng dư có người.

Ðua bơi việc học với đời

Theo lời cha dạy, theo lời thầy ban.

Xóm làng ngớt mặt trông nom

Tài hay, công gắng cũng thèm cho ai.

Rồi đây nhân loại triển tài

Kim tinh, Hỏa tú đóng vai phi hành.

Nguyệt cầu đổ bộ cũng nhanh

Ta khuyên con cháu mắt xanh với người.

Mấy lời khuyến khích đồng hương

Gắng công gắng của, phải phường nói ngoa.

Thanh, Cao, Tín, Mỹ làng ta

Biết đâu sự nghiệp không ra thế nào.

Tự ti, mặc cảm, rồi sao ?

Như đem con cháu lấp bao mà ngồi.

Từ đây gắng lấy ai ơi

Mẹ cha lo việc tha mồi nuôi con.

Phận làng, phận xóm nhóm nhen

May ra học được cũng rèn đến nơi.

Ước ao thôi có mấy lời

Xin ai chớ bảo " trèo trời không nên ".

 

Giáo dục

 

Thông qua lãnh vực nuôi con

Công ơn cha mẹ vông tròn noi theo.

Từ khi gái bé nhà nghèo

Ngồi trên khung cửi, quay tròn máng heo.

Sắp vèng, sắp lá, châm khâu

Làm nên cái nón cũng lâu công người.

Ươm tơ kéo sợi lên khung

Suốt đêm không ngũ, mắt trong má hồng.

Vì là để kiếm lấy công

Làm sao cho kịp rùng rùng qua phiên.

Bán ra cho được đồng tiền

Ðem về giúp mự, giúp eng nhiều bề.

Mười lăm mười tám cập kê

Trong làng ngoài xứ không chê chút nào.

May chăng sánh bạn anh hào

Chồng lo việc nước, cần lao mọi ngành.

Chữ trung chữ hiếu đồng thanh

Phận em phụng dưỡng sanh thành mẹ cha.

Nuôi thơ dạy trẻ trong nhà

Làm dâu cùng với làm cha một lần.

Khuyên chồng trong sạch bản thân

Giúp làng giúp nước, thương dân mọi bề.

Bằng không, sánh bạn nhà quê

Chồng cày vợ cấy cùng theo dân làng.

Việc nhà sắp đặt khôn ngoan

Trong đường nhân đạo tiếng tăm với đời.

Ðó là phụ nữ làng tôi

Thanh, cao, tín, mỹ sánh đôi cùng chồng.

Khôn ngoan, tiết hạnh mọi đàng

Mặc chồng đi vắng, mặc hồng đi lâu.

 

Khuyến hiếu

 

Bây giờ xe điện, nhà lầu

Nhìn lên bà Mẹ áo nâu đâu còn !

Tình thương giữa mẹ cùng con

Non mòn, suối cạn, lòng son đời đời.

Biết sao báo đáp ơn người

Tấc thành đau khổ đưa lời kêu ca.

Rồi con nghĩ đến công cha

Ði cày, đi cấy ruộng nhà ruộng công.

Mùa đông rét buốt như đồng

Buổi mai bụng trống, hai hông xếp buồm

Không cày thì phải đi buôn

Qua Lèo. Miến Ðiện lúc chuồn qua Xiêm.

Ma thiêng, nước độc không kiêng

Thương con nhớ vợ triền miên đêm nằm.

May sao kiếm được vài trăm

Ðã lo gói gắm lăm xăm đem về.

Tính công, tính nợ mọi bề

Còn dư để lại không hề tiêu xa.

Ngày mai rồi lại đi ra

Cũng theo lối cũ thật thà làm ăn.

Bây giờ lên ngựa cao thăng

Công cha lặn lội làm ăn nhớ hoài.

Lấy lòng hiếu nghĩa mà soi

Bia đồng, mả đá đền bồi thấm chi.

Chi bằng ý tứ mà suy

Nuôi con ăn học bù trì tiền nhân.

Còn ra giúp đỡ trong làng

Cũng dòng cũng giống lối đường Cao Lao.

Mong sao nhân vật anh hào

Chen vai quốc tế xen vào cung trăng.

Cũng là công đức cha anh

Cũng là nghĩa hiệp của Ông đồng làng.

 

Kết luận

 

Ðây là kết luận tập này

Xin mời đọc kỹ chứa đầy tình thương.

Ngày xưa nước hợp biên cương

Tàu xâm ngả Bắc, Chiêm tràn qua Nam.

Tổ tiên ăn ở không kham

Tìm đường, tìm chốn ẵm mang con vào.

May tìm được chốn thanh cao

Phá rừng phở núi biết bao công trình.

Ngày nay mới có chúng mình

Thanh, cao, tín, mỹ giữ gìn ở ăn.

Gặp ngày khoa học cao thăng

Tuy là giặc giã cũng hòng có phương.

" Ngày xưa thợ mộc vi hàn

Nuôi con ăn học thành chàng Pasteur ".

" Ngày mai thằng bé làng cờ

Cơm ăn thiếu bữa người chờ lên trăng ".

Từ nay gắng lấy học hành

Văn minh nhân loại còn tranh nhiều đường.

Làng ta cũng lắm dễ thương

Giúp nhau xây dựng chủ trương gần kề.

Rồi đây xoay xở nhiều bề

Con em ăn học cho tề Ðông Tây.

Cao Lao Tương Tế ra đời

Ðây là cái chốn đỗi thày dạy nhau.

Phải đâu nhà bóng, cô đầu

Mua vui một chốc mày tao chia rồi !

Tịnh lòng nghĩ đến mà coi

Bao nhiêu công đức bỏ toi sao đành.

Ơn cao, nghĩa tổ đành rành

Cháu con phải nghĩ đem mình gánh lo.

Ngày mai tiến hóa không dò

Cũng nhờ cái gắng học trò mà nên.

Của tiền chất đống vun nền

Không bằng giúp học làm nên cho đời.

Ta đây chủ tể cùng người

Việc gì không tiến để cười ngàn năm.

Mấy lời khuyên dỗ uyên thâm

Sao cho hằng sản, hằng tâm cộng đồng.

Rồi đây kẻ khuyến người tòng

Kẻ nào cũng ở một dòng mà ra.

Miễn sao cho được thiệt thà

Chớ tung lời nó điêu ngoa ích gì.

Nào người phù hậu kim thì

Ta đây cũng kiến cũng tri như người.

Chớ nên lấy của giữa đời

Ðem làm sự nghiệp lỗi thời vô duyên.

Hỡi người đồng hội, đồng thuyền

Chung lưng gánh vác một phiên cho thành.

Nói đi, nói lại, nói quanh

Chi bằng thưa thốt những anh cùng làng.

Từ nay làm việc nghiêm trang

Việc chi còn chậm, việc làng phải mau.

Mấy lời kể tiếp lại sau

Muôn cầu nghìn khẩn đức cao phúc dài.

Lại thêm nghĩ đến tương lai

Cho ra hiền triết nhân tài Cao Lao.

Mấy lời, xin khuyến. Xin chào. 

Tác giả : Lưu Trọng Tuần

Bình luận

Bài viết liên quan

Ao - Phôốc làng Cao Lao Hạ
Đôi câu đối có sự trùng lặp kỳ diệu
Địa chí làng Cao Lao Hạ - đôi điều góp ý bổ sung
Thơ ca, hò hát dân gian
Hò ru con

Video clip