Giữa những ngày hè tháng 7, chúng tôi tìm về xã Hạ Trạch, huyện Bố Trạch, một miền quê còn đầy ắp chứng tích chiến tranh; là một trong những địa phương cưu mang, chở che cho hàng Sư đoàn quân vào Nam ra Bắc; nơi còn lưu giữ dấu tích các trận địa pháo phòng không, tổng kho quân trang, quân dụng…tiếp tế cho tuyền tuyến lớn. Và chính mảnh đất này, trên 200 người con ưu tú đã Anh dũng hy sinh vì độc lập của dân tộc, trong đó có Liệt sỹ Nguyễn Văn Hý người chồng yêu quý của chị Nguyễn Thị Lạn.

Ngày ấy, chị Nguyễn Thị Lạn là một trong những cô gái làng Hạ xinh đẹp và chị sớm kết hôn với người lính cùng làng khi tuổi chưa tròn 19. Niềm vui ngắn tựa tức gang, đau thương ập đến, anh Nguyễn Văn Hý người chồng yêu quý của chị hy sinh ngoài mặt trận… Không dấu được hai hàng nước mắt lăn trên gò má, chị tâm sự: “Những năm tháng kháng chiến chống Mỹ gian khổ lắm, 26 tuổi chồng đã hy sinh, trên tay 3 đứa con nhỏ, lại vừa làm cha, làm mẹ nuôi dạy các con ăn học”…Trong tiếng nấc nghẹn ngào, chị kéo tà áo lấm thấm mồ hôi lau nước mắt… “bảy năm làm vợ nhưng chung sống với nhau có được mấy ngày đâu chú”. Vượt qua nổi đau thương mất mát, chị Lạn cũng như nhiều phụ nữ khác của làng Cao Lao Hạ vẫn vững tay cày, chắc tay súng, tham gia sản xuất, trực chiến phòng không, san lấp hố bom, làm đường giao thông, cứu thương, tải đạn… “Các chú biết không, nhiều lần đi làm về chưa kịp cho các con ăn, nghe kẻng báo động, vội lén các con, lấy tre chắn cửa hầm chử A lại đề phòng các con thức giấc rồi băng qua xóm làng lửa còn bốc cháy ngùn ngụt chạy ra trận địa tiếp đạn, cứu thương”, chị Lạn tâm sự.

Sau chiến tranh, đã khó khăn càng khó khăn hơn, bao công việc chồng chất lên vai người phụ nữ. Là xã viên hợp tác xã sản xuất nông nghiệp, chị tham gia cày, bừa, gieo cấy, làm bèo hoa dâu… thế mà cơm vẫn không đủ ăn, không đủ áo cho các con đến trường. Thương các con chịu nhiều thiệt thòi, thiếu bàn tay chăm sóc của người bố. Ngoài công việc đồng áng, chị tảo tần chạy chợ giúp các con có thêm miếng ăn, áo mặc. Với tâm niệm, dù khó khăn đến mấy cũng phải cố gắng để các con được học hành. Chị luôn nhắc các con: Nhà mình nghèo, bố đã hy sinh nên anh em phải đoàn kết yêu thương, đùm bọc nhau. Nhờ vậy mà các con của chị Nguyễn Thị Lạn đều chăm ngoan, học giỏi. “Nhìn đi, nhìn lại cũng chưa bằng ai nhưng các con tui cũng đã trưởng thành. Nguyễn Chung Quý là con đầu của tui, hắn hay chụp hình, viết tin cho tờ báo Làng và hai đứa em nó đều là cán bộ xã, đứa mô cũng ngoan, được bà con, anh em quý mến”, chị Lạn tâm sự.

Hiện tại, ngoài công việc nội trở hàng ngày, cùng với 2 sào lúa mỗi năm thu trên 1,2 tấn chị còn trồng thêm rau dền, mồng tơi, rau ngố, hành tỏi...Bên vườn rau xanh tốt, tôi hỏi vui: Rau tốt thế này, chị có bán được ít nhiều không? “Có chi mô chú, trước thì làm cho khỏe người lại có rau ăn, phần thì cho bà con lối xóm, thừa thì đem ra chợ bán phụ giúp thêm cho các cháu. Đi chợ như đi chơi mà, còn không làm dễ ốm đau lắm chú ạ”, chị Lạn cười để lộ hàm răng trắng đều ẩn hiện trên khuôn mặt hằn sâu những nếp nhăn của một thời gian khó.

Trao đổi với chúng tôi, ông Lê Quang Châu, Chủ tịch Hội người cao tuổi xã Hạ Trạch cho biết: “Chị Lạn là một trong những người phụ nữ cần cù, chịu khó. Những năm trước đây cũng như hiện nay, chị là một xã viên tích cực, luôn đi đầu trong các phong trào của Hội nông dân, Hội phụ nữ, Hội Người cao tuổi. Chị là tấm gương tiêu biểu trong sản xuất, chăn nuôi, cũng như trong cuộc sống đời thường, được bà con yêu mến, nhiều năm liên tục chị được bầu là hội viên xuất sắc. Tại Đại hội phụ nữ xã Hạ Trạch năm 2016 chị là 1 trong 4 hội viên tham dự Đại hội đại biểu Phụ nữ huyện Bố Trạch và vinh dự được bầu vào Đoàn đại biểu phụ nữ huyện Bố Trạch tham dự Đại hội đại biểu Phụ nữ tỉnh Quảng Bình lần thứ XV, nhiệm kỳ 2016 – 2021”.

Căn nhà nhỏ nhưng gọn gàng, sạch đẹp, trên bàn thờ là 03 tấm bằng Tổ quốc ghi công và bằng Bà mẹ Việt Nam Anh hùng. Lấy chiếc khăn lau nhẹ trên những tấm Bằng, chị Lạn giới thiệu: “Đây là chồng tui, anh Hy sinh trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, còn anh trai và chú em chồng hy sinh trong kháng chiến chống Pháp, với ba người con trai hy sinh, mẹ chồng tui được Nhà nước truy tặng Danh hiệu Bà mẹ Việt Nam Anh hùng”.

Mẹ Nguyễn Thị Lạn bên bàn thờ

Đứng lặng trước bàn thờ với những tấm bằng Tổ quốc Ghi công, cám ơn bà mẹ Việt Nam Anh hùng Nguyễn Thị Tiển sinh ra 3 người con trai đã Hy sinh vì độc lập tự do của Tổ quốc; cám ơn chị Nguyễn Thị Lạn, người vợ Liệt sỹ luôn giỏi việc nước, đảm việc nhà, nuôi dạy con cháu trưởng thành. Xin được thắp một nén hương trước vong linh của mẹ và các anh.

Chia tay chị Lan một người vợ Liệt sỹ gần 50 năm cầm lái thay chồng nuôi con, chia tay một gia đình có công với cách mạng, chúng tôi không khỏi bùi ngùi xúc động. Xe từ từ lăn bánh, ngôi nhà nhỏ khuất dần sau lũy tre làng, hình ảnh chị Nguyễn Thị Lạn cầm khăn lau 3 Bằng Tổ quốc Ghi công và Bằng Bà mẹ Việt Nam Anh hùng cứ chập chờn, chập chờn theo tôi suốt chẳng đường dài.

Mẹ Nguyễn Thị Lạn với vườn rau nhà