Hò đối đáp (vấn đáp) ở làng Cao Lao Hạ
19:09 - 17/12/2019
Bài viết về hò đối đáp xưa của người làng Cao Lao Hạ trong cuốn “Địa chí làng Cao Lao Hạ” của tác giả Lê Văn Sơn
Hò đối đáp không biết xuất xứ từ đâu, nhưng vẫn truyền tụng ở Cao Lao Hạ.
Hò đối đáp ở làng Cao Lao Hạ cũng giống như các nơi khác, là sự mô tả ẩn dụ về những đề tài đời sống xã hội thường gặp trong lao động, trong hò giao duyên. Ví dụ:
- Thiếp hỏi thăm chàng, trong một trăm thứ dầu, dầu chi là dầu không thắp, một nghìn thứ bắp, bắp chi là bắp không rang, một vạn thứ than, than chi là than không quạt, một triệu thứ bạc, bạc chi là bạc không tiêu…trai nam nhi chàng nói được…Hai múi lụa điều thiếp xin trao…
- Nàng hỏi thì chàng cũng thưa, trong một trăm thứ dầu, mứa gió dãi dầu là dầu không thắp, một nghìn thứ bắp, bắp mồm bắp mép là bắp không rang, một vạn thứ than, than thở, thở than là than không quạt, một triệu thứ bạc, bạc tình bạc nghĩa là bạc không tiêu…Trai nam nhi chàng đây đà nói đặng… Hai múi lụa điều trao chưa…
Nhưng thù pháp chơi chữ, kể cả lối chơi chữ dân gian của các nhà Nho đều phổ biến trong các câu hò:
Con cá đối nằm trên cối đá
Con mèo cụt nằm ngả mút kèo
Trai nam nhi anh đà đối được
Em theo về vùng
Câu hò đã sử dụng ngôn ngữ địa phương để nói lái ngược từ, tạo nên nghĩa mới, cá đối nói lại là cối đá, mèo cụt nói lái lại là mút kèo thật là khó giải. Vậy mà nghệ nhân hò hát chỉ trong giây phút đã đối lại:
Con tắn (rắn) hổ nằm trong tổ hắn
Cây cau tươi nằm trước cươi tau
Trai nam nhi mà đối đặng, theo nhau cùng về.
Hoặc là nữ hò:
Cá có đâu mà anh ngồi câu đó
Biết có không mà công khó anh ơi!
Anh ra đây em vẽ cho một nơi cá nhiều.
Nam đáp:
Anh ngồi đây, ngày đôi ba lượt
Anh biết mất công nhưng mong cất con cá diếc lên
Để đem về một bên con cá tràu.
Nữ hỏi: Thúng bánh nhiều sao kêu anh bánh ít.
Cá bày tràn chợ sao anh kêu bánh ít.
Cá bày tràn chợ soa anh bảo cá thu
Lòng anh sáng sủa hay mây mù
Mà ngược xuôi, xuôi ngược như hòn cù không chân.
Nam đáp: Đá không chân thì em nói Đá Nhảy
Cát không mồm thì em bảo Cát Hà
Tưởng em ăn nói thật thà
Củ năn Hạc Hải em bảo là nhân sâm.
Nữ hỏi: Con tắn (rắn) không chân mà hắn đi năm rừng bảy rú
Con gà không bụ (vú) mà nuôi đặng chín mười con
Trai nam nhi mà giải đặng, em xin làm hầu non già đời.
Nam đáp: Con tắn (rắn) không chân có cái thân dài uốn oắn,
Con gà không bụ nhờ đôi cánh ấp con.
Trai nam nhi anh đà đối được, hầu non xin rước về.
Nữ hỏi: Trên đời có mấy sao
Dưới ao có mấy cá
Thiên hạ có mấy người
Đũa mấy đôi. Nồi mấy cấy (cái)
Giấy mấy tờ, to mấy núi, núi mấy hòn
Anh mà nói được. Thiếp chịu hầu non cũng đành.
Nam đáp: Trên trời chỉ có một sao
Dưới ao một cá.
Thiên hạ một người.
Đũa một đôi, nồi một cấy (cái)
Giấy một tờ, tơ một núi, riêng trên non thì núi có hai hòn.
Anh còn chăn đơn gối lẻ.
Sao em nói chuyện hầu non làm gì?