Mỗi con người, mỗi vùng quê đều “chứa một phần lịch sử”. Nhưng  khác với những nhà chép sử, các nhà thơ nhà văn tái hiện lại lịch sử bằng hình tượng. Thông qua hình tượng ngôn ngữ mà  bộc lộ tư tưởng, tình cảm của mình. Cùng một hiện tượng, sự kiện, biến cố lịch sử có thể có nhiều góc nhìn, đánh giá, cảm xúc khác nhau. Cảnh Giang chọn thể loại  trường ca để tái hiện lịch sử của vùng quê cuối nguồn Nam sông Gianh (Đại Linh Giang) một dòng sông cổ tích, dòng sông lịch sử, mang trên mình biết bao huyền thoại; với mong muốn “thế hệ bây giờ” và “thế hệ mai sau” biết được:

                             Nơi đây

                       Mảnh đất này

                            Một thời

                                       Chiến trường máu lửa.

                       Một lũy thép

                            Kiên cường

                                       Qua đạn réo, bom rơi...

Lời mở đầu của trường ca hết sức quan trọng, nó thường chi phối toàn bộ giọng điệu của tác phẩm. Phần lớn trường ca viết về hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ của dân tộc ta đều có chất giọng hào hùng, là những tráng ca, những bản anh hùng ca. Đan xen chất giọng hào hùng là chất giọng bi thương, thống thiết khi nói đến sự tàn ác của chiến tranh, khi tái hiện lại cảnh đầu rơi, máu chảy.

Trong trường ca Sóng Linh Giang, tác giả đưa người đọc ngược về quá khứ để cùng lắng nghe “tiếng vọng thời gian”:

                     Cuộc chiến tranh giành

             Nồi da xáo thịt

                    Dòng  Linh Giang

                       Phân chia Trịnh Nguyễn

                 Máu ông cha

                    Nhuốm đỏ

                           Lòng mẹ đau

                                    Ranh giới hai miền...

Ít có dân tộc nào trên thế giới vừa bị nạn ngoại xâm vừa chịu cảnh “nồi da xáo thịt”, “huynh đệ tương tàn“ như dân tộc Việt Nam. “Máu ông cha nhuộm đỏ” từng bờ tre, gốc rạ, đường cày… Cũng như bao vùng quê khác của Quảng Bình, của Bố Trạch, dưới thời  phong kiến, người dân quê Thanh Trạch bị áp bức, bóc lột, đầu tắt mặt tối “chạy ăn từng bữa toát mồ hôi”:

                  Thương cha

             Một đời cơ cực

                  Tấm thân gầy

                            Dãi gió dầm mưa

Đến thời Pháp xâm lược, dòng sông Linh Giang lại tiếp tục “chảy máu”. Các cụ bô lão vẫn còn nhớ như in những trận càn của giặc Pháp vào khu du kích:

                               Xóm Cồn

          Xóm Dừa

                 Xóm Làng...

                     Các xóm

                       Từng ngôi nhà bốc lửa

            Từng lão nông gục chết bên đường cày

                                                          Máu đầm chân ruộng...

Các cụ ông, cụ bà vẫn thường kể lại cho con cháu trong làng nghe câu chuyện giặp Pháp tử hình ông Hồ Bá Luân – một cán bộ Việt Minh ở chợ Thanh Hà. Khí phách của ông Hồ Bá Luân – người con của quê hương Thanh Trạch đã làm cho quân giặc phải “kinh hồn, bạt vía”, khi:

                      Súng giặc nổ

              Mười viên đạn Pháp

        Anh rướn lên

              Quắc mắt căm thù

                          Anh ba lần gọi Bác:

          Bác Hồ muôn năm!

                   Bác Hồ muôn năm!

                           Bác Hồ muôn năm!

Tái hiện lại giây phút bi hùng ấy làm cho trường ca Sóng Linh Giang của Cảnh Giang hừng hực chất sử thi. Chất sử thi còn nối dài khi tác giả viết về thời chiến tranh chống Mỹ. Nhưng nếu như thời chống Pháp, những sự việc tác giả tái hiện chủ yếu là qua lời kể của các bậc cao niên, của các vị lão thành cách mạng thì thời chống Mỹ Cảnh Giang là người trong cuộc, là người chứng kiến. Đây là trận đánh đầu tiên giữa tàu hải quân của ta với máy bay giặc Mỹ:

                      Đạn trên tàu vun vút sáng trời xanh

           Máy bay Mỹ

            Vút lên, lao xuống

              Bom dội lên tàu, từng cột nước

                                                     Vây quanh.

Ngư trường sông Gianh quê anh là nơi xuất phát của “những chiếc tàu không số” với “những con người không tên”:

                        Vượt bão tố trùng khơi

                                               Mở con đường trên biển

 Trong phần cuối  trường ca Sóng Linh Giang, tác giả tái hiện lại vụ máy bay thả bom ngày 13. 01. 1973, vào thôn Quyết Thắng làm chết 156 người, trong đó có 11 người dân địa phương và 145 người là Thanh niên xung phong, công nhân, bộ đội đang tham gia chiến dịch bốc chuyển hàng hoá ở Cảng Gianh:

                  Dưới tiếng rú xé trời

Máy bay lồng lộn

Người sống đớn đau

Nhặt từng thi thể

 Gom lại từng cánh tay núm ruột

Khuôn mặt cháy đen chẳng nhìn ra gái trai  già trẻ

                 Chăn, chiếu, ni long chia xương thịt từng phần…

Đó là cái ngày hết sức tang thương mà người dân Thanh Trạch không ai quên được. “Thế hệ bây giờ” và “thế hệ mai sau” khi đọc những vần thơ này của Cảnh Giang chắc chắn cũng sẽ không thể quên vụ ném bom rải thảm kinh hoàng này.

Để viết được trường ca Sóng Linh Giang, nhà thơ Cảnh Giang phải làm việc hết sức công phu, trăn trở. Anh dành rất nhiều thời gian để sưu tầm, nghiên cứu những tài liệu liên quan đến lịch sử, văn hóa, phong tục của vùng quê Bắc Bố Trạch. Đối tượng mà anh hướng đến để  tâm sự, giãi bày, kể chuyện, trần thuật là các bạn trẻ “thế hệ bây giờ” và “thế hệ mai sau” nên anh lựa chọn cách diễn tả  giản dị, dễ hiểu, dễ nhớ. Giữa những khổ thơ tự do, tác giả chen vào một số đoạn thơ lục bát mộc mạc, chân chất, nhẹ nhàng như những lời ru, làm cho các chương, các khúc kết nối với nhau khá chặt chẽ. Diễn biến sự việc được tác giả sắp xếp theo trật tự thời gian, theo dòng lịch sử nên người đọc rất dễ theo dõi. Mặc dù chưa phải là một tác phẩm đặc sắc và còn nhiều điều cần phải bàn về cấu tứ, ngôn từ, hình ảnh… nhưng những tìm tòi, sáng tạo của tác giả trường ca Sóng Linh Giang rất đáng được trân trọng. Đây là món quà vô cùng ý nghĩa mà nhà thơ Cảnh Giang dâng tặng quê hương  thân yêu của mình.

Huế, 15-12-2014

Nhà thơ Mai Văn Hoan

P/S: Ban biên tập sẽ đăng tải toàn văn tập thơ của thầy Cảnh Giang trong thời gian tới