Xin mở đầu bài viết bằng mấy câu thơ của anh Lưu Hữu Thông một người con của quê hương đất hạ:
Cao lao hạ ơi những ngày xưa
Ruộng đất bạc màu lúa khoai cằn cỗi
Ngày giáp hạt bữa no bữa đói
Mẹ tảo tần khâu nón đợi chợ phiên
Nhớ thương cha thao thức những canh trường
Lặn hói lội bàu cá tôm đổi gạo
Đêm giá lạnh mong manh tấm áo
Nghe tiếng con cười mang hơi ấm mùa xuân…
Vâng! đúng vậy, quê hương chúng ta ngày xưa, đất không nuôi nổi người, lam lũ đói nghèo cơm không đủ ăn, áo không đủ mặc. Cha mẹ tảo tần một nắng hai sương, củ sắn củ khoai, lưng cơm bát tép, chăm bẵm đàn con hằng mong sánh bước với đời mai sau.
Thế hệ chúng tôi lớn lên trong cảnh nghèo đói đó. Lên rừng, xuống biển, hái củi, bứt tranh, mò cua, bắt ốc. Cuộc sống thật gian truân, cơ cực nhưng đầy ắp những kỷ niệm, và đong đầy những ký ức không thể nào quên.
Ai có thể tin được rằng, những đứa trẻ chỉ mong sao mỗi ngày có được lưng chén cơm lót dạ. Ước mơ sao có được bộ quần áo mới khi mỗi dịp tết đến xuân về, hay những ngày khai trường rộn rã. Lũ chúng tôi mang cái bụng lép kẹp đến trường, sách không ra sách, vở không ra vở. Có ai biết rằng chữ chúng tôi viết trên những trang giấy nấu ( giấy cũ nấu qua nước vôi, để tẩy đi dòng chữ cũ). Ngồi học trên những băng ghế là những thân cây, bàn là những tấm ván, tấm phên khập khễnh. Trường chỉ để có trường, lớp là những mái lều tranh che tạm. Kiến thức chữ nghĩa cứ theo đó mà cứ tuồn tuột trôi đi. Nhưng điều học được đầu đời là tình yêu quê hương xứ sở, tình thầy cô, nghĩa bè bạn và nhân cách làm người.
Và rồi chiến tranh mất mát đau thương…
Chúng tôi lớn lên mỗi người theo về mỗi ngã. Những điều chưa học được trên ghế trường làng, thì sẽ học trên chặng đường khôn lớn, trong sách, trong trường đời và cả trong sự sinh tồn của xã hội. Hôm nay đây, có đứa đã trở thành tiến sĩ, kỷ sư, bác sĩ, nhà giáo, sĩ quan và những doanh nhân thành đạt…cũng có những người bám trụ gắn bó với quê hương…
Những người con của thuở nghèo đói năm xưa đã trưởng thành khôn lớn, đã tung cánh bay xa…
Nhưng, quê hương, hai tiếng quê hương, trong ký ức con người đất hạ không thể nào phai nhạt. Cao lao hạ quê mình còn đó, vẫn lũy tre làng ru trong chiều gió, vẫn hòn Đá bạc soi bóng xuống vực Sanh, vẫn Lều cù, hòn Vắp, hòn Bung, khe lù, khe mỏ. Vẫn đồng trước, đồng sau, bàu ngang, bàu mật, hói hạ, cửa thiềng. Vẫn 20 lối xóm nhỏ đi về như còn vọng tiếng ru hời của mẹ.
Nhưng! quê ta vẫn còn nghèo, nghèo lắm, vẫn còn thua thấm bao làng quê bạn, vẫn những con đường đất năm xưa. Vẫn còn không ít những mảnh đời cơ cực, bắt ốc mò cua. Còn không ít những em nhỏ đến trường nhịn cơm buổi sáng, thiếu tiền, thiếu sách, thất học giữa chừng. Vẫn không ít những người không dám đến nhà thương bệnh viện, bởi cái nghèo đang đeo đẳng nơi chái hiên nhà. Trai tráng làng phải bỏ đi lập nghiệp phương xa, cóp nhặt những những đồng tiền nơi chốn thị thành, nơi khu công nghiệp, đỡ đần người thân ở chốn quê nhà qua bão lụt mưa sa.
Đâu rồi, đâu rồi, những người con đất mẹ nghèo đói năm xưa, nay đã thành danh, thành trạng. Hãy hướng về quê hương, nghĩ về quê hương, đóng góp cho quê những gì có thể. Bởi trong mỗi đường gân thớ thịt chúng ta kết tinh từ hạt lúa củ khoai của đất làng Cao lao hạ. Và ở nơi đó mẹ ta chân lấm nón mê đang ngóng chờ…
