Với truyền thống uống nước nhớ nguồn, việc xây dựng nhà thờ họ tộc là một nét văn hóa của dân tộc ta và cũng là truyền thống của làng quê Cao Lao Hạ.

Vào cuối thế kỵ thứ 17 (năm 1685) trên con đường vào mạnh đất phương Nam lập ấp khai khẩn. Cũng như bao dòng họ khác, một bộ phận Người họ Phan đã dừng chân bên dòng Linh Giang, cùng với 23 dòng họ quần tụ nơi mạnh đất có cửu khúc long khê để lập nên làng Cao Lao Hạ.

Ngày ấy ông cha ta đã quy hoạch làng một cách khoa học, đường ngang lối dọc như bàn cờ. Làng ta có hai trục đường chính (đường Bản, đường Quan) ôm lấy làng từ Đông sang Tây, có 20 lối xóm song song nối hai trục đường chính, mỗi xóm cách nhau khoảng 100m, giữa các vườn nhà có những con đường nhỏ trước và sau thông nhau từ nhà nọ sang nhà kia, tạo thành một mối liên hệ khăng khít “Tối lửa tất đèn có nhau”. Người dân quê mình sống trong sự đùm bọc yêu thương chia sẻ động viên nhau lao động sạn xuất và dùi mài kinh sử mở rổng tri thức văn hóa.

Chính vì vậy con cháu của các đòng họ đã đỗ đạt cao trong các kỳ thi khoa bảng, được Vua vời ra làm Quan, phò Vua giúp nước, làm rảng rỡ truyền thống quê mình, nên làng quê ngày một trù phú. Nhớ ơn các vị tiền bối sinh thành, các dòng họ đã động viên con cháu chung sức xây dựng nhà thờ họ tộc để thờ tổ tiên, người đã khai khẩn lập nên làng, nên họ. Đẹp và tự hào quê mình có 24 nhà thờ họ tộc trước mặt làng với nét cổ kính, đón hương lúa đồng quê trong tiếng reo vui của rừng đại ngàn xa xa (dãy núi Lệ Đệ).

Cách đây gần một thế kỷ, các vị tiền bối họ Phan làng Cao Lao Hạ đã xây dựng nhà thờ họ tộc khang trang. Nào ngờ giặc Pháp lên đóng đồn đã phá nhà thờ họ vì án ngự tầm quan sát của giặc. Ban thờ tổ đành phải rước về thờ tại nhà ông Trưởng tộc. Trong lòng con cháu họ Phan luôn quyết tâm xây lại nhà thờ tổ nhưng vì chiến tranh không thực hiện được. Đến năm 1990 đất nước hòa bình, tiếp bước các bậc tiền bối, 15 đinh và các tráng cùng con cháu nội ngoại đã góp công sức xây dựng lại nhà thờ họ trên nền củ. Hai mươi bốn (24) năm đã qua, tại thời điểm xây dựng lại nhà thờ ngày ấy, mặc dù trong thời khắc vật liệu khan hiếm, con cháu tìm mua từng tạ vôi, từng khối đá, từng viên ngói, từng thanh gỗ lim…để làm nên nhà thờ họ và nhà thờ họ vẫn vững vàng trong mưa bão, nơi thờ tổ tôn nghiêm ấm cúng. Ngày rước tổ về nhà thờ mới, con cháu họ tộc hân hoan phấn khởi, tổ tiên đã phù hộ cho con cháu họ Phan mạnh khỏe đoàn kết, đời sống ngày càng no ấm, học hành đỗ đạt, góp phần xây dựng quê hương đất nước.

Ngày nay quê nhà thực hiện chương trình XDNTM, đường ngang lối dọc được bê tông hóa, dự án nước sạch được phục hồi và nhiều dự án đang được triển khai. Con cháu các dòng họ ngày càng sung túc hơn xưa, nên đã đồng sức đồng lòng xin được góp công góp của xây dựng trùng tu tôn tạo lại nhà thờ họ tộc vĩnh cửu khang trang, để hậu thế thêm tự hào bảo tồn truyền thống.

Trên mảnh đất Cao Lao Hạ quê mình, ngày vui 11 tháng 02 năm 2013 (Quý Tỵ), con cháu họ Phan được Tổ cho phép từ Bắc đến Nam đã đoàn tụ về làm lệ khởi công và tham gia lao động xây dựng tôn tạo lại nhà thờ họ với tâm nguyện:

“TỔ TÔNG CÔNG ĐỨC THIÊN NIÊN THỊNH.

TỰ HIẾU TÔN HIÊN VẠN ĐẠI VINH”.

Dòng họ Phan trân trọng: Cám ơn đoàn thợ làng của anh Lê Trọng Long, đã nhận thi công nhà thờ họ với tấm lòng trân trọng. Cám ơn ông Lưu Văn Lự, trưởng họ Lưu Quan nay đã 92 tuổi, ông Bùi Ngọ người cán bộ cựu trào đã nghỉ hưu nay 83 tuổi vẫn ung dung thư thái, cùng nhiều bà con cô bác đến thăm và động viên con cháu họ Phan xây dựng tôn tạo nhà thờ họ. Cám ơn anh Nguyển Trọng Khánh, tuy còn bận rộn công việc của Doanh nghiệp nhưng đã dành thời gian về mừng lễ khởi công nhà thờ họ.

Với niềm vui của con cháu họ Phan làng Cao Lao Hạ xin gửi đến con cháu của họ và bà con cô bác để cùng chia vui với dòng họ Phan quê nhà. Kính chúc bà con mạnh khỏe và hạnh phúc.

Sau đây là những hình ảnh nhà thờ cũ trước ngày tháo giỡ và bà con dòng họ tại quê hương cùng con cháu về đoàn tụ làm lễ khởi công trùng tu, xây dựng nhà thờ mới.